Liquidation Là Gì? Cách Tránh Cháy Tài Khoản Khi Giao Dịch Đòn Bẩy

Bạn đang giao dịch crypto và đột nhiên thấy tài khoản “cháy sạch” chỉ sau một cú sập giá? Rất có thể bạn vừa bị… liquidation. Trong thị trường tiền mã hóa, liquidation không còn là khái niệm xa lạ, đặc biệt với những ai tham gia giao dịch margin hoặc futures. Bài viết sau đây của Tiền Điện Tử sẽ giúp bạn hiểu rõ liquidation là gì trong crypto, vì sao nó xảy ra và làm thế nào để tránh rơi vào cảnh “trắng tay” chỉ sau một cú pump dump bất ngờ.

Liquidation là gì?

Liquidation trong thị trường crypto là quá trình sàn giao dịch tự động đóng vị thế của bạn khi tài sản đảm bảo (collateral) không đủ để duy trì khoản vay hoặc lệnh đòn bẩy (leverage). Nói cách khác, nếu giá đi ngược lại dự đoán của bạn quá nhiều, sàn sẽ tự động bán tài sản để thu hồi khoản vay, giúp họ tránh rủi ro mất tiền.

Ví dụ: Bạn dùng 100 USDT để mở lệnh Long BTC với đòn bẩy x10, tức bạn đang giao dịch giá trị 1.000 USDT. Nếu giá BTC giảm 10%, bạn mất 100 USDT và tài khoản bị… liquidate.

Các dạng liquidation thường gặp trong crypto

Không phải cứ bị “cháy tài khoản” là đều giống nhau. Trong thế giới crypto, liquidation có nhiều hình thức khác nhau, mỗi loại lại mang đến một mức độ rủi ro riêng. Cùng tìm hiểu chi tiết nhé.

Liquidation một phần 

Đây là trường hợp nhẹ nhất. Khi tài khoản của bạn bắt đầu rơi vào vùng nguy hiểm, sàn giao dịch sẽ không đóng toàn bộ lệnh ngay, mà chỉ thanh lý một phần vị thế. Việc này nhằm giảm thiểu rủi ro và giúp tài khoản của bạn “sống sót” thêm, thay vì bị xóa sổ hoàn toàn. Nói đơn giản là, bạn mất một phần vốn – nhưng vẫn còn cơ hội gỡ gạc.

Liquidation toàn phần 

Đây mới thật sự là cơn ác mộng của trader dùng đòn bẩy. Khi thị trường đi ngược hướng bạn dự đoán quá mạnh và tài sản đảm bảo không còn đủ để duy trì vị thế, sàn sẽ “đóng cửa” toàn bộ lệnh và thu hết số dư còn lại. Kết quả là, bạn mất sạch số tiền đã ký quỹ – thường được gọi bằng cái tên “về mo”.

Auto-Deleveraging (ADL)

Một số sàn lớn như Binance hoặc Bybit có thêm một cơ chế khá đặc biệt gọi là Auto-Deleveraging, viết tắt là ADL. Khi thị trường biến động cực đoan và không đủ thanh khoản để thanh lý vị thế như bình thường, hệ thống sẽ tự động chọn một số lệnh có lợi nhuận cao ở phía đối lập để đóng lại, nhằm giảm thiểu rủi ro tổng thể cho hệ thống. Điều này có nghĩa là bạn có thể bị đóng lệnh ngay cả khi đang có lời – nếu bạn thuộc nhóm “ăn dày” nhất lúc đó.

>> Xem thêm: IPO là gì? Có nên đầu tư IPO crypto trong năm 2024 không?

Cơ chế hoạt động của Liquidation

Để hiểu rõ vì sao tài khoản lại có thể bị thanh lý, bạn cần nắm được cách mà liquidation diễn ra từ đầu đến cuối. Quy trình này chỉ gồm vài bước, nhưng hậu quả thì… ai cũng sợ.

Bước 1: Sử dụng đòn bẩy – vay thêm để chơi lớn

Khi bạn muốn nhân số vốn giao dịch lên, bạn có thể chọn mức đòn bẩy từ x2 đến thậm chí x100. Điều này có nghĩa là bạn đang vay thêm tiền từ sàn để đặt cược lớn hơn – ví dụ có 100 USDT mà chơi được như thể có 1.000 USDT.

Bước 2: Thị trường biến động – giá đi ngược lại kỳ vọng

Nếu giá đi đúng hướng bạn dự đoán thì quá tuyệt, lợi nhuận sẽ tăng theo cấp số nhân. Nhưng nếu thị trường đi ngược lại, thua lỗ của bạn cũng tăng nhanh không kém. Tài sản đảm bảo (collateral) bắt đầu bốc hơi theo từng cây nến đỏ.

Bước 3: Chạm ngưỡng liquidation – sàn đóng lệnh, lấy lại tiền

Mỗi lệnh đều có một mức giá thanh lý (liquidation price) được xác định ngay khi bạn mở vị thế. Khi giá thị trường chạm đến mốc này, sàn sẽ tự động đóng lệnh để thu hồi lại phần tiền còn sót lại nhằm đảm bảo không bị mất vốn cho vay. Đây là lúc tài khoản bạn bị “cháy” – mất hết tiền ký quỹ.

>> Xem thêm: IEO là gì? IEO và ICO khác nhau như thế nào?

Vì sao Liquidation lại nguy hiểm đến thế trong crypto?

Giao dịch crypto đã là một trò chơi mạo hiểm, nhưng khi bạn kết hợp nó với đòn bẩy tài chính, mức độ rủi ro gần như… nhân đôi. Liquidation – hay còn gọi là “cháy tài khoản” – chính là nỗi ám ảnh của không ít trader, nhất là những người mới bước chân vào thị trường. Vậy điều gì khiến nó trở nên nguy hiểm đến như vậy?

Thị trường biến động quá mạnh, quá nhanh

Thế giới crypto nổi tiếng với những cú “bẻ lái” chóng mặt. Chỉ trong vài giờ, giá một đồng coin có thể tăng hoặc giảm hàng chục phần trăm là chuyện thường ngày ở huyện. Nếu bạn đang sử dụng đòn bẩy, chỉ một biến động nhỏ cũng đủ khiến tài khoản bốc hơi ngay lập tức.

Sàn hoạt động liên tục 24/7

Không giống như thị trường chứng khoán đóng cửa theo giờ hành chính, crypto “chạy” cả ngày lẫn đêm, kể cả cuối tuần và ngày lễ. Điều đó có nghĩa là bạn hoàn toàn có thể bị thanh lý lúc đang ngủ ngon lành mà không hề hay biết. Chỉ cần giá chạm mức thanh lý trong vài giây, lệnh của bạn sẽ bị đóng tự động mà bạn không kịp phản ứng.

Tâm lý đám đông dễ dẫn đến hoảng loạn diện rộng

Khi thị trường lao dốc mạnh, tâm lý sợ hãi (FUD) lan nhanh như virus. Ai cũng muốn thoát hàng cùng lúc, dẫn đến chuỗi thanh lý hàng loạt. Liquidation hàng loạt lại càng khiến giá giảm sâu hơn, tạo ra hiệu ứng “quả cầu tuyết” – càng lăn càng to và nguy hiểm.

Thiếu kiến thức về quản lý rủi ro

Đây là lỗi phổ biến nhất ở người mới. Nhiều người vào lệnh mà không hề cài stop-loss, không hiểu rõ về cơ chế margin, hoặc không tính được mức giá thanh lý của mình. Họ cứ nghĩ giá “khó mà rớt tới mức đó”, nhưng rồi chỉ cần một cú sụt bất ngờ, tài khoản đã “bay màu”.

Cách tránh bị Liquidation khi chơi crypto

Thị trường crypto vốn đã đầy rủi ro, nhưng chỉ cần một cú “lắc nhẹ” về giá thôi, nếu không chuẩn bị kỹ thì tài khoản của bạn cũng có thể “bốc hơi” không dấu vết. Để tránh bị liquidation, bạn cần điềm tĩnh và áp dụng một vài nguyên tắc cơ bản nhưng cực kỳ hiệu quả dưới đây.

Ưu tiên dùng đòn bẩy thấp

Nghe thì có vẻ hấp dẫn khi được nhân đôi, nhân năm hay thậm chí nhân hàng trăm số vốn ban đầu, nhưng thực tế thì đòn bẩy càng cao thì rủi ro cũng tăng theo cấp số nhân. Nếu bạn là người mới, chưa quen với tốc độ biến động của thị trường crypto, hãy tự bảo vệ mình bằng cách chỉ sử dụng đòn bẩy ở mức thấp, lý tưởng là từ x2 đến x5. Như vậy, bạn vẫn có thể tối ưu lợi nhuận, nhưng nếu thị trường đảo chiều, bạn cũng có đủ thời gian để phản ứng.

Luôn đặt stop-loss

Stop-loss (lệnh cắt lỗ) là một trong những công cụ quản lý rủi ro quan trọng nhất, nhưng lại thường bị bỏ qua. Việc cài stop-loss giúp bạn tự động thoát lệnh khi giá đi ngược chiều quá xa, tránh việc tài khoản bị “đốt sạch” khi không kịp trở tay. Đừng bao giờ giữ tâm lý “giá sẽ quay đầu thôi” – vì không ai biết chắc điều gì sẽ xảy ra tiếp theo trên thị trường này.

Theo dõi chỉ số funding rate và biến động thị trường

Funding rate là chỉ số thể hiện sự cân bằng giữa lệnh long và short trên thị trường futures. Nếu funding rate âm, điều đó cho thấy bên short đang chiếm ưu thế, và thị trường có khả năng đang nghiêng về xu hướng giảm. Khi thấy funding rate âm sâu liên tục, bạn nên cân nhắc kỹ trước khi mở lệnh long, vì khả năng bị “quét” là rất cao. Ngoài ra, luôn để mắt đến các tin tức lớn, chỉ báo kỹ thuật, và biến động khối lượng giao dịch để ra quyết định sáng suốt.

Đa dạng hóa tài sản thế chấp

Nếu bạn tham gia lending hoặc margin trading và phải thế chấp tài sản, hãy cẩn trọng. Việc thế chấp toàn bộ bằng một loại coin duy nhất – ví dụ như ETH hoặc một altcoin ít thanh khoản – có thể cực kỳ rủi ro nếu giá của coin đó lao dốc bất ngờ. Một chiến lược an toàn hơn là chia nhỏ tài sản thế chấp giữa ETH, BTC và các stablecoin như USDT, USDC. Cách này giúp bạn giảm thiểu rủi ro đến từ biến động giá quá mạnh của một tài sản cụ thể.

Liquidation là một phần không thể thiếu trong giao dịch crypto, đặc biệt khi bạn dùng margin hoặc lending DeFi. Nhưng thay vì sợ hãi, bạn nên học cách kiểm soát nó. Đòn bẩy là con dao hai lưỡi – dùng đúng thì giúp tăng lợi nhuận nhanh chóng, dùng sai thì… tài khoản cháy trong tích tắc. Hãy là nhà giao dịch thông minh, không để thị trường liquidate bạn chỉ vì một phút thiếu tỉnh táo.